Waters of Life

Biblical Studies in Multiple Languages

Search in "Uyghur":
Home -- Uyghur -- John - 001 (Introduction)
This page in: -- Albanian -- Arabic -- Armenian -- Bengali -- Burmese -- Cebuano -- Chinese -- Dioula -- English -- Farsi? -- French -- Georgian -- Greek -- Hausa -- Hindi -- Igbo -- Indonesian -- Javanese -- Kiswahili -- Kyrgyz -- Malayalam -- Peul -- Portuguese -- Russian -- Serbian -- Somali -- Spanish -- Tamil -- Telugu -- Thai -- Turkish -- Twi -- Urdu -- UYGHUR -- Uzbek -- Vietnamese -- Yiddish -- Yoruba

Next Lesson

YUHANNA - Nur zulmette chaqnaydu
Yuhannagha asasen mesihning injilini üginish

Kirish söz


Mesih shagiritlirini özining guwahchiliri bolushqa chaqirdi. U özining terjimhalini yazmidi we shundaqla ibadetxanilargha hich xet ewetmidi. Emma uning tebi’iti muqeddes rohning rehberligide rebbimiz eysa mesihni abroy qiliwatqan shagiritlirining qelbide chongqur tesir qaldurdi. Ular uning muhebbitini, aq köngüllikini, ölimini we tirilishini heqiqetke tolghan atining yalghuz oghlining shan-sheripi süpitide kördi. Metta, Markus we luqa eysaning eytqanlirini we himmetlirini shundaqla xudaning padishahliqi uning kèlgenlik nishani dep chüshndürgen bolsa, yohanna eysaning tebi’itining özini we uning ulugh muhebbitini köz aldimizda namayen qildi. Bu sewebtin yohannaning injili „muqeddes kalamlarning taji, asasi injil“ dep atalghan.

Bu injilning aptori kim?

2-esirdiki cherkawlardiki poplarning hemmisi Mesihning oqughuchisi yuhannani bu özgiche kalaming aptori ikenlikige ishengen idi. Yuhanna kalamida bashqa shagirtlirining ismini köp tilgha alghan bolsimu, emma ya inisi yakupning ya özining ismini hich tilgha èlip ötmigen. Chünki u öz ismining Rebbining yeni qutquzghuchining ismi yènida tilgha èlinishini layiq körmidi. Shunga fransiyidiki Liyonning èpiskopi Irenaeus injilning Roma İmparatori Trajanning (miladidin burunqi 98-117) mezgilide Efeste hizmet qiliwatqan rebbining söyümlük oqughuchisi yuhanna teripidin yèzilghanliqini èniq tilgha èlip ötken.

Bezi bir tenqidchiler bu injilni yazghan yuahnnaning rebbining oqughichisi emes belki efes ibadetxaniliridiki moysipitlarning biri ikenligini we bu injilni kèyinki bir waqitta yazghanliqini qiyas qilmaqta. Bu tenqitchiler xiyalperstler we shundaqla chin rohning heqiqiliqini bilmigenlerdur. Mesihning shagirti yuhanna injilda birinchi shexis tilida: biz hem uning shan-sheripini körduq.“ dep yazidu. Injilning aptori mesihning hayati, ölümi we tiriligenlikining guwahchisidur. Yuahnnaning bir dosti injilning xatimiside mundaq bir jümle sözing qisturup ötidu: „bu ishlargha guwahliq bergüchi hemde bu ishlarni xatirligüchi ene shu shagirttur. Bizmu bilimizki, uning guwahliqi heqtur.“ (yuhanna 21:24). Bu süpetleshler uning alahide xaraktirini namayen qilipla qalmastin, uni bashqilardin periqlendürüp tudi. Mana bu rebbimiz sözgen, eng axirqi tamqta rebbining meydisige yölinip turup „rebbim, sizge satqunluq qilghan kim?“ (yuahnna 13:25) dep sorashqa pètinghan yuhannadur.

Eysa yuhannani özige egishishke dewet qilghinida yuhanna nahayiti yash bolup uning 12 shagiriti ichidiki eng kichiki idi. U bir beliqchi idi. Uning dadisining ismi zebedi apisining ismi salome bolup, a`ilisi tiberiye köli qirghiqidiki beyitdsayda yashayti. Yuhanna pètrus, andreya we qèrindishi yakup, natanyel we filiplar bilen birlikte i’ordaniyediki kishilerni töwe qilishqa chaqiriwatqan chömüldürgüchi yuhannaning yènigha bardi. Kishiler topi teripidin qorshiwèlinghan zebedening oghli Yuhanna i’ordaniye deryasidiki chömüldürgüchidin kechürüm we chömüldürüshni telep qildi. Chünki u yuqiri tebiqe poliridin bolghan annaning tuqqini bolghachqa, xeliq ichide meshhur we shundaqla xan ordisigha kirip chiqish salayhitige ige idi. Shunga u imanliqlar a’ilisige yeqin idi. Shunga u injilida yehyaning mesih bilen bolghan munasiwitidn bashqa, hich bir shagirtining tilgha èlip ötmigen mundaq bir jümle sözge orun bèrip ötidu. “dunyandiki gunahlarni yoqatquchi xudaning qozisi.”

Yuhanna we bashqa üch shagirtning munasiwiti

Yuahnna injilni yèziwatqanda, markus, metta we luqalar injilni ibadetxanilardin anche munche biletti. Yillar ötken bolsimu mesih kelmigechke bu shagirtlar xeber yetküzgüchilerning közdin ghayip bolushidin endishe qilip, mettaning otturigha kirishi bilen mesihning sözlirini ibraniylarning kitabidin aldu. Chong èhtimalliqla Eysaning ish-izliri we uning bayanliri bu kitapta ayrim ayrim tilgha èlinghan. Shagirtlar bularning hemmisini semimilik bilen yèzishqa alahide ehmiyet bergen. Doxtur luqa eysaning apisi meryem we bashqa guwahchilar bilen uchrashqandin kèyin bashqa menbelergimu tayanghan.

Yuahnnagha kelsek u özimu yuqirida tilgha èlip ötkenlerge oxshashla muhim menbelerning biri. U ibadetxanilarda omumlashqan gep sözlerni qaytilashni xalimidi, belki ulargha bir qisim nersilerni qoshmaqchi boldi. Ilk üch injilda eysaning jelile bölgisidiki ish-izliridin quddusqa ölüsh üchün qilghan sepiridin gep achsa, törtinchi injilda uning jelilediki hizmitidin burunqi we uning quddustiki qilghan ishlirini qisqighina bayan bergen. Yuhanna memlikitining paytexti quddusqa üch qetim barghanliqini, her qètim dölet erbabliri teripidin ret qilinghanliqini we bir qetimliq qattiq qarshliqtin kèyin chapras yaghachqa mixlanghanliqini yazidu. Yuahnnaning muhimliqi, uning eysaning qedimqi mediniyetlering merkizi bolghan quddustiki yehudilar ichide qilghan ish-izlirini eniq bayan qilghanliqidindur.

Törtünchi shagirt (Yuhanna) eysaning yaratqan möjizilirini muhim nuqta qilmastin, peqet ularning ichidiki altisinila tilgha èlip ötti. Yuhanna zadi bundaq qilish arqiliq nime qilmaqchi idi? Bashqa shagirtlar eysaning hayatini we uning ish-izlirini muhim dep qarighan bolsa, u eysaning sözlirini birinchi shexis “men” ge aylandurup köz aldimizda uning èsil tebi’itini namayen qildi. Bu söz- ibariler, bolupmu eysaning özi toghrisidiki bayanliri bashqa injillardimu yoq. Yuhanna bularni zadi qeyerdin tapti? Bu birinchi pasxa bayrimidin kèyin, muqeddes rohning uninggha eskertish bergenlikidindur. U eysaning birqisim sözligen heqiqetlirini shagirtlirining peqet rebbe tirilgendin shundaqla muqeddes roh yüreklerge tökülgendin kèyin chüshünüp yekenliqiki ètirap qilidu. Shundaq qilip u eysaning sözlirining menisini, “men” ni öz ichige alghan eysaning özi toghurluq bayanini chüshendi. Mana bular bu özgiche injilni bashqa injillardin periqlendürüp turidighan xaraktiridur.

Yuhanna eysaning qarmu qarshliqlar toghrisidiki bayanlirini yeni “yoruqluq bilen zulmet, roh bilen beden, rast bilen yalghan, hayatliq bilen mamatliq, yuqiridikiler bilen pestikiler “ni tilgha èlip ötidu. biz bu qarmu-qarshiliqlarni bashqa injilarda uchratmaymiz. Emma muqeddes roh nurghun yillardin kèyin, yuhannagha rebbining sözligän sözlirining girik tilining tesirige uchrighanliqini eskertidu. U xewerchilerge (imanliqlargha) rebbining peqetla semitic yunanchi bilenla emes belki xeliqqe sözligende girikche söz birikmilirini ishlitidighanliqini chüshendürüp ötidu.

Yuhannaning injilining meqsidi nime?

Yuhanna eysani edebiy, pelsepiwi yaki xiyali bir shekilde teswirleshni toghra körmidi. emma u chapras yaghach baghlanghan nimjan, halsizlanghan halitini hemmidin köp tilgha aldi. Emma oxshashla waqitta uning yehudilarning emes belki pütün dunyadiki hemmisining qutqazghuchisi ikenligini, dunyadiki gunahlarni yughuchi xudaning qozusi ikenligini chüshendürdi.

Biz tilgha alghan yuqiridiki bu ishlar, bu injildiki eysa mesih xudaning oghlidur digen heqiqetning tègige yètishning usuli we delilidur. Uning menggülükligi uning qisqa waqitlighida, uning rohi insanperwelikide, uning küchlüklügi ajizliqida namayen bolghan. yuhannaning asasi meqsidi eysani pelsepiwi yaki sirliq yol bilen emes, belki esli wesli bilen choqunush asasida muqeddes roh arqiliq tonutush idi. U injilini töwendiki dangliq jümliler bilen axirlashturdi: “bu xatirler silerni hezriti eysaning qutquzghuchi-mesih, shundaqla xudaning oghli ikenlikige ishensun hem bu arqiliq uninggha baghlinip hayatliqqa èrishsun dep yèzildi.” (Yuhanna 20:31) yuhannaning injilining asasi meqsidi eysaning ilahiliqigha ikkilenmestin ishinishtur. bu xil ishench bizde ilahiy we menggülük hayatliqni peyda qilidu.

Yuhannaning injili kim üchün yèzilghan?

Bu injil mesih heqqidiki chin hatiriler bilen tolghan. Bu peqet chömüldürülgen imansizlarnila ilhamlandurup qalmastin, belki ularni ibadetxana seélix we muqeddes roh bilen tawlaydu. Pawlus anadoluda bir qanche ibadetxana salghan idi. Uning rimda qolgha élinghandin kéyin, petrus ige-chaqisiz qalghan ibadetxanilargha medet bèrish üchün yolgha chiqidu. Pawlus bilen petrus nero rimgha hökümranliq qilghan mezgilde ziyankeshlikige uchrap ölgende, yuhanna ularning ornini élip imanliqlarning merkizi bolghan efesusta yashidi. Kichik asiyadiki ibadetxanilarning ehwalidin xewer aldi. Yuhannaning xetlirini we uning “vehiy” namliq kitabining ikkinchi üchünchi bablirini oqughan adem bizge yuhannaning bu injilining némini asas qilghanliqini we meqsidini shundaqla xudaning eysa mesih qiyapitide namayen bolghan söygüsini eniq chüshendürüp bèreleydu. Yuhanna pelsepichlerge, yeni börige oxshash qoy topi ichide zorluq zumbuluq qilidighan, insanlargha quruq xiyaldin bashqa nerse bérelmeydighan dindarlargha, jayil qa’ide-yosunlargha we waqitliq hörlikke qarshi turdi. Chünki u kishiler riyalliq bilen quruq xiyallarni birbirige arilashturiwétetti.

Eyni waqitta özlirini towa qilishqa chaqirghan chömüldürgüchi yuhannani qutqazghuchidinmu üstün köridighan yohanna shagirtlirimu bar idi. Ular shu chaghqiche dunyagha kelmigen emma kélishi wede qilinghan mesihni saqlawatqanidi. Yuhanna eysani bir adem süpitide teswirlesh arqiliq, mesihke qarshi bu türlük èqimlar bilen qarshilashti. U bu düshmen erwahlargha qarshi yuqiri awazda mundaq didi: “u mèhir shepqetke we heqiqetke tolghan bolup, biz uning ulughluqini, yeni atimiz xudaning birdinbir yègane oghlining ulughliqini körduq.” (Yuhanna 1:14)

Bayqilishiche bu injil qoligha tegken kishiler bashqa milletlerdin bolghan imanliqlar bolup, chünki yuhanna yehudilarning özi teripidin chüshendürülmigen emma yehudi örp-aditige tewe köp qisim inchike ishlarni tepsili bayan qilghan. Yene u injilida bashqa imanliqlargha oxshash mesihning ermenichidiki sözlirini yunanchigha terjime qilipla qalmastin, Öz ibadetxanida sözlengen yunanchigha mesih rohini kirgüzüp turup, muqeddes rohning yol körsitishi bilen rebbining etrapidiki hemmisi chüshinidighan tilda tonutti. Uning injili addiliqi, mene jehettin chongqur, ademni qayil qilarliqi bilen, bashqa bedi’i eserlerdin alliqachan èship chüshken. Shunga herqandaq bir yashning uning ebediy menisini chüshinelishi üchün, ulugh roh bu injilda heqiqetning qimmitini addiy shekilde chüshendürgen.

Bu özgiche injil qachan yèzilghan?

Isa mesihge hemdusana oqushimiz kerekki, u bir nechche yil burun sheriqtiki bir qisim arxologlarning diligha sèlip, miladidin kèyinki 100-yilgha tewe yuahnnaning injilidin bir qisim bölekler èniq xatirlengen bir qanche parche qol yazmilarni tèpip chiqti. Bu bayqash bilen uzun dewir daamlashqan talash tartishlargha xatime bèrildi ziyanliq tenqitlermu yoqaldi. Qèzip chiqilghan qol yazma shuni ispatlidiki, yuhannaning injili miladidin kèyinki yüz yilda kichik asiyadila emes belki afriqidimu kishiler tonushluq bolghan. Shek shübisiz rimdimu tonulghan idi. Bu heqiqet bizning ètiqadimizni kücheytidu we shundaqla yuhannaning bu muqeddes roh bilen tolghan injilning aptori ikenlikige qayil qilidu.

Yuhanna injili qandaq mezmunlarni öz ichige alidu?

Elwette, wehiylerni sèstimilashturush, yuhanna injilini eniq böleklerge ayrish asan bir ish emes. Qandaqla bolmisun biz uni töwendikidek qisimlargha bölduq:

  1. Ilahi chiraq nuri (1:1-4:54)
  2. Zulmettiki chiraq nuri we zulmet uning üstidin ghalip kelmeydu (5:1 - 11:54)
  3. Injil chembirekliridiki chiraq nuri (11:55 - 17:26)
  4. Nurning zulmet üstidin qilghan ghelbisi (18:1-21:25)

Yuhannaning oy-pikri xuddi rohi zenjirdek bir birige ulanghan halqilargha mujessemleshtürülgen bolup, her bir halqa bir yaki ikki muhim atalghu yaki sözler bilen qorshalghan. Bu halqilarni bir biridin ajratqili bolmaydu, emma ularning menisi bezide bir biri bilen kèsishidu.

Yuhannaning semitic yunan pikri mena jehettin chongqurliqi bilen janliq girik tili birliship alahide bir shanliq birlikni hasil qildi. muqeddes roh bügünki küngiche bu injildiki böleklerni bizge chüshendürüp bèriwatmaqta. U bizning tügimes bilem we eqlimizning muhim menbeliridindur.

Bu injilni tepsili oqughan her bir kishi qutqazghuchi eysaning aldida sejide qilip, barliq hayatini uninggha ataydu we unigha hemdusana èytip menggülük erkinlikke èrishidu.

SUALLAR:

  1. Törtinchi injilning aptori kim?
  2. Törtinchi injil bilen aldinqi üch injilning qandaq munasiwiti bar?
  3. Yuhannaning injilining meqsidi nime?
  4. Bu özgiche injil kim üchün yèzilghan?
  5. Bu injini qandaq qilip böleklerge we türlerge ayriyalaymiz?

www.Waters-of-Life.net

Page last modified on April 17, 2012, at 12:36 PM | powered by PmWiki (pmwiki-2.3.3)