Previous Lesson -- Next Lesson
07 - IKALIMA NGA SUGO: TAHOD SA IMONG AMAHAN UG INAHAN
EXODO 20:12
“Tahora ninyo ang inyong amahan ug inahan aron magpuyo kamo ug dugay diha sa yuta nga gihatag ko kaninyo”
07.1 - Ang Gasa sa Dios: Pamilya
Ang pamilya maoy perlas nga mahalon ug kabilin kini sa paraiso.Ang Dios nagmugna ug tawo nga lalaki ug babaye aron mahimong salamin sa Iyang himaya ug gugma ug aron kini mudaghan ug mupono sa kalibotan. Ang pamilya diay ang sentro sa tawhanong pagkabuhi ug pondasyon sa tanang kultura. Kini maghatag proteksyon, seguridad ug paglig-on, ngani nakita kini, sa makanunay, nga maslig-on pa kay sa bisan unsang bag-o nga idolohiya.
Tanang relihiyon nagkauyon nga kinahanglan tahoron ang mga ginikanan. Naandan nga kinaiyahan sa mga anak nga magmahal ug motahod sa ilang ginikanan.Sa dihang ang komunismo, uban sa ilang walay dios nga pagtulon-an, misalikway sa katungod sa ginikanan, kini nga pagsabot nakigbatok sa Magbubuhat ug sa iyang mga gimugna ug sa kinaiyahang pamatasan sa mga tawo. Ang Dios nagprotekta sa pamilya ginamit kining ikalimang sugo. Angay lamang nga kita magpasalamat sa Dios gumikan sa pagtukod sa pamilya, labina ang paghigot kanato sa gugma ug pagminahalay diha sa pamilya.
Diha sa ikalimang sugo, Ang Dios nagsugo nga atong tahoron dili lamang ang amahan, kinsa pangulo sa pamilya ug tigpakaon, apan ang inahan ug mga kababaihan. Sama sa lalake, siya usab gitawag aron magpakita sa imahe sa Dios ug magkig ambit sa sangon sa panimalay sama sa iyang bana.Dili katingad-an nga sa Daan ug Bag-ong tugon, nagkauyon nga tahoron ang inahan sama sa amahan.
Ang sugo nga higugmaon ug ampingan ang pamilya tataw ug naandan nga kinaiya. Bisan sa kalibotan sa mga mananap, ang mga anak nagsunod sa inahan. Ug bisan ang mga langgam nagbanos banos ang lalaki ug babaye nga ampingan ang bag-ong nigawas nga itlog. Ilang pakan-on ang ilang mga pispis hangtod nga kini modagko. Adunay mga naandang kinaiyahan nga gitukod sa Magbubuhat nga walay si bisan kinsa nga musopak nga dili silotan. Karong panahona aduna kitay madungog nga tingog sa pagrebelde diha sa kasingkasing sa mga anak, “ayaw kamo paminaw sa iyang ginikanan o pagtahod kanila. Hinuon pagbuot kamo ug tumana ang inyong gusto, pagrebelde kamo samtang bata pa.” Ang mga mata sa mga anak ngitngit tungod sa pagkamasupakon kay nawala ang kalipay. Nagun-ob ang ilang mga kasingkasing.
07.2 - Ang pag-antos sa mga ginikanan
Ang amahan ug inahan adunay prebilihiyo pag-apil sa bag-ong henerasyon. Matag bata nga natawo katingalahan! Bisan ang bata natawo nga dili pagbuot sa ginikanan. Apan ang mga ginikanan lakip sa diosnong kalihokan sa pagmugna. Ang Ginoo nagtahod kanila nga mudala isip kaliwat sa henerasyon sa bata sulod sa inahan. Busa ang tawo angay magluhod sa Dios, magsimba kaniya, magpasalamat Kaniya sa matag bata nga natawo.
Ang atong inahan nagsabak kanato siyam ka bulan,275 ka adlaw sa tiyan. Luwas kita ug giatiman didto sa sulod sa tiyan. Kita nakig ambit sa iyang kalipay ug mga kasakit, kasuko ug mga kakapoy.Kita iyang giampo sa wala pa kita gianak.kita ang hinungdan sa iyang mga kahadlok ug kasakit.
Ang atong amahan ug inahan nakig-uban kanato sa taas nga katuigan. Sila nag-amping kanato samtang nagtubo kita ug anaa sila nag-atiman sa atong mga kasakit ug kalipay.Sila man gani nagpasalamat sa Magbubuhat tungod sa atong pagtungha sa kalibotan ug pagtubo isip mga bata. Kon ang atong mga ginikanan nagtubo nga iya ni Hesus, ila usab kita nga gituboy ngadto sa mga kamot sa langitnong Amahan. Kita ilang gitudloan sa Iyang mga sugo, gidasig nga mutuo sa Magbubuhat ug Maayong Magbalantay. Busa kita gipadako, gihigugma ug gipanalanginan labaw kay sa atong pagsabot. Adlaw ug gabi-i kita giatiman nila. Nagpaningkamot sila nga pakan-on ug bistihan kita. Nagkabalaka sila sa atong pag-eskwela ug pakighigala. Kon aduna kita hilanat naa sila nag atiman diha sa atong mga katri. Nagkalipay ug nagsakit sila uban kanato.
07.3 - Problema sa Pamilya
Tataw nga ang nagpataliwala gugma ug pagsalig tali sa mga ginikanan ug mga anak. Wala na man kita magpuyo sa paraiso karon. Busa walay maayo sa iyang kaugalingon, anak ug ginikanan man, puros adunay mga sala atubang sa Dios. Mao nga, ang mga hamtong ug batan-on nagpuyo lamang sa grasya sa Dios ug sa pagpadayon nga magpasaylo sa usag usa. Walay tinuoray nga pakigdait sa pamilya kon walay pagpasayloay ug pagpailob. Ang kalinaw sa pamilya dili makab-ot kon dili modawat ug mosugid sa sala dayon mangayo ug pasaylo. Bulahan kadtong mga anak nga gimatuto sa gugma ug pagpasaylo sa mga ginikanan.
Dili lamang pagbuot sa ginikanan nga dalhon ang mga anak ngadto sa pagtuo kay ang Anak sa Dios mismo nagsugo nga tanang mga anak dalhon ngadto Kaniya aron panalanginan. Ang mga ginikanan angay mopakita sa batasan ni Hesus ug maayong gawi ngadto sa ilang mga anak aron sila giyahan nga sundon ang iyang mga kasugoan ug itisok ang iyang mga saad sa ilang mga kasingkasing. Ang amahan ug inahan parihong adunay kaakuhan alang sa espirituhanong kahibalo sa ilang mga anak apan angay sab nilang masabtan nga dili nila matunol ang pagtuo ug labaw nga dili nila mapugos kini ngadto sa mga anak. Matag anak kinahanglan mamili kon dapig o batok siya sa Dios. Hinuon nindot usab nga masayran nga ang panalangin sa ginikanan molahutay ngadto sa daghang henerasyon.
Mga ginikanan angay disiplinahon gayod ang mga bata o dili sila pasagdan nga magtinapolan. Dili pud angay nga pahimoon sila sa butang nga lisod buhaton sa ilang pangidaron. Mas angayan nga hatagan sila sa panahon ingon nga mga bata! Ang pag eskwela o kahibalo impotante apan dili man kini ang labing mahinongdanon sa pagpadako kanila. Mas mahinongdanon nga sila adunay kahadlok sa Dios ug paghigugma sa ilang Magbubuhat aron natukod diha kanila ang maayong gawi, pagkamatinud-anon, kakugi, ug pagkaligdong. Nagpabiling mahinongdanon sa mga ginikanan nga mogahin ug panahon aron maminaw ug motubag sa mga suliran sa ilang mga anak. Mahinongdanon sa tanan nga ang ilang ginikanan mag-ampo kanunay aron matawo pag-usab ug mangalagad kang Hesus ang mga anak.
Ang mga anak magsugod ug supak sa ilang mga ginikanan sa dihang mohingkod ang ilang idad ug modako na sila. Niini nga panahon sila gusto ug kagawasan kay nagkahingkod naman sila busa dili sab kini angay nga pugngan ug mahayan sa ginikanan. Kon sayo pa madala ngadto sa Dios ang mga bata sa ilang pagdagko dili na magkihanglan ug latos aron pantunon. Sa laing bahin, ang mga batan-on kinihanglan adunay makuhang kasayoran sa mga libro, mga buotang higala, limpyo nga programa sa telebisyon ug pagtuon sa Bibliya uban sa kristohanon nga mga batan-on. Kon pugson sila sa kinaraan nga paagi diha magsugod ang ilang pagmasupakon, pagtig-a ug pagsirado sa mga kasingkasing.
Ingon nga ginikanan atong batonan ang pahimangno ni Hesus: “Apan si bisan kinsa nga mahimong hinungdan nga kining gagmayng bata mubiya sa pagtuo kanako mas maayo pa kaniya nga hiktan ang liog sa galingan nga bato ug ilabay sa lawod” (Mateo 18:6). Kining “pagbiya sa pagtuo” dili pagsupil o kasuko, apan pagpahisalaag kanila aron mamakak, mangawat o bisan unsang sala nga wala sila pasidan-i. Ang maayong pagpadako magsumikad sa ilang kahadlok ug gugma sa Dios.
Niining panahon sa paglambo sa siyensya, ang nawong mga ginikanan daw “kinaraan” sa ilang mga anak. Usahay sa mga nasod nga kabos, ang amahan o inahan dili maka sulat ug dili maka basa. Kini dili maghatag katungod sa mga edukadong mga anak nga magpagarbo ug magbiaybiay kanila. Kay kon ila kining buhaton dili lamang kini kakulang sa pagtahod apan kawalay alamag ug pagka estupido. Ang abilidad nga mubasa ug musolat dili magpakita kon unsa ka maalamon o bililhon ang tawo. Ang taas nga edukasyon dili magdugang sa kabootan ug kabalaan sa usa ka magtutuon. Ang katungod sa ginikanan dili kon pila ka korso ang ilang nahuman ug pilay ilang kwarta nga natigom. Ang ilang katungod napundar sa pagbuot sa Dios ug unsa ang ilang pagpangamuyo alang sa mga anak diha sa trono sa grasya. Ang pagka Amahan sa Dios nagtisok ug mainitong gugma diha sa kasingkasing sa mga ginikanan. Ang pag-antos ni Kristo naghatag ug pagbuot alang sa walay kondisyon nga pag-alagad ug pagtugyan tali sa mga ginikanan ug mga anak.
07.4 - Pagtuman sa ikalimang Sugo
Unsaon man sa mga anak pagtahod sa ilang ginikanan? Ang atong tanlag nagtudlo kanato aron higugmaon ug tahoron nato sila gumikan kay sila ang pinaka bililhon nga atong naangkon sa yuta. Kini naglangkob sa pagsalig ug pagka masunoron, paglimod sa kaugalingon, ug dili magpa anod sa makaugalingon nga motibo. Ang anak dili angay mudagmal sa iyang amahan o inahan gituyo man o wala. Ang anak dili usab maoy sentro sa pamilya apan ang Ginoo lamang. Si Hesus nagtudlo kanato sa yawi aron magmadagayaon ang pamilya sa dihang siya miingon, “Ang Anak sa Tawo wala mianhi aron alagaran apan aron mag-alagad ug mohatag sa iyang kininabuhi aron paglukat sa katawhan” (Mateo 20:28). Ang Anak sa Dios nagwali sa mga ginikanan ug mga anak nga magbantay niini nga pagtulon-an matag adlaw diha sa panimalay.
Ang kaakohan sa mga anak alang sa ilang mga ginikanan natapos ba dihang aduna na silay mga pamilya? Dili! Kon ang mga ginikanan tigulang na ug nagluya na sa panghunahuna ug panglawas mas labawng gikinahanglan nila ang kalooy ug pag-atiman sa mga anak. Ang mga anak nga lalaki ug babaye angay nga mogahin ug panahon alang sa ilang ginikanan ingon nga ang mga ginikanan nigahin ug nag-antos alang kanila sa mga masuso pa sila. Walay mga tig-atiman o pension nga ikatandi sa sakripisyo nga pag-atiman sa mga anak sama sa panahon, kwarta, ug kusog alang sa ilang mga ginikanan.
Ang ikalima nga sugo mao ang unang nagtanyag ug saad human gipakita ang Diosnong pakigsaad sa pagka amahan alang kanato.Siya kinsa nag-amping sa iyang mga ginikanan makadawat sa saad nga taas nga kinabuhi sa yuta puno sa abundansya ug minos ang suliran. Hain gani gilabanan ang digninad ug gituman ang pagbuot sa Dios alang sa anak ug ginikanan, masinati ang katumanan niini nga saad.
Ang Dios nagdili kanato nga tamayon ang mga ginikanan ug mga katawhan nga anaa sa pagpangulo. Lakip niini ang pagpang-abuso, inhustisya, pagpakaron-ingnon, ug pagpangilad. Di ba si Hesus misulti, “Ang tinuod sa dihang gibuhat ninyo kini ngadto sa usa sa labing ubos nako nga mga igsoon sama ra nga gibuhat usab ninyo kini kanako” (Mateo 25:40)? Kahinumdom ka sa pait nga estorya sa pagsupak ni Absalom batok sa iyang amahan nga si David? Kini natapos sa pagkamatay sa rebelde (1 Samuel 15:1-12; 18:1-18).
Atong mabasa sa Exodo 21:15-17, “Si bisan kinsa kadtong manombag sa iyang amahan o inahan kinahanglan patyon…Ug si bisan kinsa ang nanunglo sa ilang amahan o inahan kinahanglan patyon.” Ang Panultihon 20:20 miingon, “si bisan kinsa ang manunglo sa iyang amahan o inahan, mamatay sama sa suga diha sa kangitngit.” Ang Deuteronomio 21:18-21 nagsulti, “Pananglit adunay tawo nga may anak nga lalaki nga gahig ulo ug masinupakon, ug dili motuman sa iyang mga ginikanan bisan silotan nila kini….unya batohon siya sa tanang lumulupyo sa lungsod hangtod nga mamatay…..” Si bisan kinsa kadtong musokol ug masinupakon batok sa ginikanan nga dili gahinulsol mahimong hulga sa tibuok katilingban. Ang kalig-on sa katilingban nakasalalay sa gugma ug pagkabuotan sa mga anak niadtong tungura ug bisan hangtod karon!
Ang Dios nakigsulti dili lamang sa mga anak apan nagpahimangno usab sa mga ginikanan. Ang mga bata dili “duladula-an” sa mga dagko kay matag anak gisalig ngadto kanila gikan sa Dios. Niini ang saad ni Hesus natuman sa lain paagi, “Kon kini imong gihimo sa usa ning ubos nga akong igsoon, sama ra nga gihimo mo kini kanako” (Mateo 25:40). Si apostol Pablo mipahimangno batok sa pagpasulabi ug kastigo ug paghagit aron musokol ang mga anak (taga-Epeso 6:4; taga-Colosas 3:21). Ang mga ginikanan angay dili subra ka estrikto ug dili pud subra ka maayo. Dili pod bangis ug walay pagpakabana. Dili angay kalimtan nga ang mga anak liwat sa mga ginikanan. Hinuon ang nasunod nga sala ug mga kasaypanan dili rason nga magpasagad lamang ang ginikanan niini apan kini magdala kanila sa pagpa-ubos. Kini nga pagpaubos nagdala ug maaghop nga espiritu aron magtukmod sa mga anak sa pagbinuotan. Busa, ginikinan ug mga anak mag ampo kanunay ni Hesus aron hatagan sa kausaban sa panghunahuna ug paghinulsol.
07.5 - Relasyon sa ginikanan ug kanhi sakop sa Islam
Usa lamang ang rason sa mga anak aron supakon ang ilang ginikanan: kon sila mangayog butang supak sa pagbuot sa Dios. Ang Bibliya tataw nagsulti, “palabihon namo nga motuman sa Dios kay sa pagtuman sa tawo” (Buhat 5:29). Karon gikan sa Islam ug Judio nga mga kaliwat, daghan na nga mga batan-on nga mibiya sa ilang namat-ang relihiyon kay sila nakatagbo kang Hesus ug gidawat nila Siya ingon nga personal nga manluluwas. Kini mirisulta ug sakit nga panagbangi kay ila mang nasinati ang dakong espirituhanong kausaban ug ang gugma sa Dios gibubo sa ilang mga kasingkasing pinaagi sa Espiritu Santo. Kini nagsugo kanila nga mas higugmaon ang ilang mga ginikanan. Mas gikinahanglan nila ang kaalam aron masentro nila ang mga maayong buhat dili ang pagpa-abit sa ilang relihiyon. Ang pagpailob usaka birtod, ug ang mga anak angay mag-ampo alang sa ilang dili kristohanong mga ginikanan aron sila mausab pinaagi sa grasya. Angay usab sila nga modoaw kanila sa makanunay kay walay laing mas nahigugma kanato dinhi sa kalibotan kay sa atong mga ginikanan.
Apan kon ang ginikanan hugot nga mosupak sa espiritu ni Hesus ug mamugos nga ilang isalikway ang manluluwas dayon manghulga nga patyon sila sumala sa gitudlo sa Islamic Sharia, niini ang mga anak angay na nga mobiya. Ang pagbatok sa kristohanong espiritu niana nga ginikanan kinahanglan kondinahon ug isalikway. Apan ang mga ginikanan angay tahoron ug higugmaon sa walay hunong. Hinuon ang pulong ni Hesus magiya kanato, “siya nga nahigugma sa iyang amahan o inahan labaw kay Kanako siya dili angayan Kanako” (Mateo 10:37). Kon ang mga ginikanan bangis ug salbahis ngadto sa ilang mga anak tungod sa ilang relihiyon nan mahimong ilang gamiton ang emosyon, kultura, ug salapi aron dalhon ang mga anak sa ilang katuyoan. Kini ang hinongdan nganong si Hesus nagsugo nga kinahanglan mabulag kita sa tanang pwersa nga supak sa Iyang ebanghelyo aron dili kita mahilayo sa pagtuo. Daghang gakahitabo nga gikinahanglan mahilayo una sa ginikanan tungod ug alang kang Hesus. Sa dihang nahitabo kini, parihong nasakitan ang mga ginikanan ug mga anak, apan ang gugma sa Dios mas labaw kay sa atong pagbati ngadto sa mga tawo dinhi sa kalibotan.
Ang mga magtutuo sa simbahan gitawag aron tabangan nila ang nanginahanglan mga nakabig gikan sa Islam aron sila ang mahimong mga igsoon, amahan o inahan ngadto kanila.Kini nga mga tabang maglangkob sama sa paghatag ug vocational nga pagtuon, pagpaeskwela ug bisan sa ilang pagpangitag maasawa. Ingon ang gugma sa ginikanan dili matapos, ang gugma usab sa simbahan alang sa bag-ong membro angay magpadayon. Bisan paman sila masayop. Ang gugma ug pailob ni kristo mao ang sumbanan sa mga magtutuo nga midawat sa mga bag-ong nakabig.
07.6 - Pagtapos
Ang gugma diha sa panimalay kinahanglan salamin sa gugma sa Dios. Ang walay kataposang Dios mao ang atong Amahan, ug Siya nagtawag kanato nga lakip sa iyang pamilya diha kang Hesu kristo hangtod sa kahangtoran. Siya naghugas kanato pinaagi sa dugo sa Iyang Anak aron aduna kitay pakig-ambit diha kaniya ug kita gipukaw niya sa gahom sa Espiritu Santo. Kon mawad-an kitag ginikanan sa bisan unsang hinongdan dili kita magpakawag paglaum apan atong isugid, “bisan isalikway ako sa akong amahan ug inahan ang Ginoo maoy mag-amping kanako” (Salmo 27:10). Tanang gugma nga iya sa tawo dunay kinutoban, apan kita gidawat sa Dios diha sa gugma nga wala kondisyon ug kita iyang gigakos. Ang estorya sa usikan nga anak nagpakita giunsa pagdawat ang nawala ug giunsa sa amahan pagpaningkamot nga pasabton kadtong garboso,ug relihiyoso aron kaloy-an ug higugmaon ang igsoong giluwas. Silang duha gihigugma sa amahan ug buot niini nga sila magkasinabot. Ang pakigsandurot ngadto sa Dios nga Amahan maoy tinubdan sa kalinaw ug pakigdait sa atong kinabuhi. Ang Dios naghatag kanato sa prebilihiyo nga magpuyo sa pakigsandorot sa iyang mga santos dinhi sa yuta. Busa pasalamatan ta ang atong langitnong Amahan sa gihatag niya nga atong pamilya diri sa yuta ug sa Iyang pagtawag kanato nga mahimong sakop sa iyang langitnong pamilya.